Atlantidisch runenalfabet
Het Atlantidisch runenalfabet wordt gebruikt in sommige Germaanse streektalen op het eiland Atlantidia. Het is een officieel schrift in het Koninkrijk Brilamontio, maar is daarbij wel ondergeschikt aan het Latijnse alfabet. De streektalen Heiaals, Pranelisch en Frisolisch worden van oudsher in runen geschreven.
Geschiedenis
Ontstaan
Ongeveer vanaf het jaar 800 vestigden varende Noordzeevolken zich op het eiland Atlantidia, vooral aan de noord- en westzijde van het eiland. Zij schreven hun taal in runen, meer specifiek het oude futhark. Vanwege de geïsoleerde ligging van Atlantidia, is het oorspronkelijke oude futhark vrij goed bewaard gebleven, waar in Europa de runen of hun klanken soms behoorlijk zijn veranderd of komen te vervallen.
Door vermenging van de talen met die van de Romeinse en Frankische volken op het eiland, zijn gaandeweg wel steeds meer runentekens toegevoegd om leenwoorden te kunnen schrijven, bijvoorbeeld de C en de Q.
Invoering Esperanto in Brilamontio
Ten tijde van de stichting van het Koninkrijk Brilamontio, na het einde van de Brilamontische Oorlog in 1927, bewoonden verscheidene volken het land met elk hun eigen taal. Om de taalbarrières te slechten, werd in 1928 het Esperanto ingesteld als eenheidstaal van het land. In het onderwijs, waarvan het basisonderwijs vanaf 1929 voor ieder kind verplicht werd, werd voortaan het Esperanto de voertaal. De scholen mochten zelf kiezen of ze daarnaast ook de streektaal zouden aanleren, wat de meeste dan ook deden.
De streektalen en dialecten bleven in het dagelijks leven gewoon gebezigd. Ook nu nog spreken mensen in het dagelijks leven binnen hun gemeenschap vaak nog een streektaal, en bestaan de oorspronkelijke plaatsnamen ook nog steeds. Velen spreken nu dus twee of drie talen: Esperanto, de streektaal en een buitenlandse taal.
Vaststelling
De invoering van het Esperanto ging aanvankelijk gepaard met grote protesten, met name van Germaanstaligen. Het was eerst de bedoeling dat de streektalen voortaan geschreven zouden worden in het Latijnse schrift, maar ter tegemoetkoming werd besloten dat het runenschrift toch mocht blijven. Wel moesten daarbij de regionale variaties in runentekens worden gladgestreken.
Een speciale onderzoekscommissie van de universiteit van Fluapramoj boog zich over de runenkwestie en kwam in 1931 met een voorstel voor een nieuw runenalfabet. Om de acceptatie van zowel het Esperanto als het runenschrift te bevorderen, werd het runenalfabet zo ontworpen, dat zowel het Esperanto geheel in runen geschreven zou kunnen worden. Sterker nog, ook alle streektalen in het land zouden voortaan in runen geschreven kunnen worden, zelfs de Romaanse.
Na enkele kleine wijzigingen werd het Atlantidische runenalfabet van 30 runen in 1932 definitief door de koning vastgesteld.
Runenalfabet
De onderstaande tabel toont de 30 runen en hun equivalenten in Latijns schrift. De letters tussen haakjes zijn officieel geen aparte letters van het Brilamontische Latijnse alfabet.
| Latijns | Rune | Latijns | Rune | |||
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1. | A | ᚨ | 16. | P | ᛈ | |
| 2. | B | ᛒ | 17. | Q | ᚳ | |
| 3. | C | ᚲ | 18. | R | ᚱ | |
| 4. | D | ᛞ | 19. | S | ᛋ | |
| 5. | E | ᛖ | 20. | T | ᛏ | |
| 6. | F | ᚠ | 21. | U | ᚢ | |
| 7. | G | ᚷ | 22. | V | ᚴ | |
| 8. | H | ᚺ | 23. | W/(Ŭ) | ᚹ | |
| 9. | I | ᛇ | 24. | (CH/Ĥ) | ᚻ | |
| 10. | J | ᛃ | 25. | Y | ᛣ | |
| 11. | K | ᛕ | 26. | Z | ᛉ | |
| 12. | L | ᛚ | 27. | Þ | ᚦ | |
| 13. | M | ᛗ | 28. | (Å) | ᚩ | |
| 14. | N | ᚾ | 29. | (Æ) | ᛅ | |
| 15. | O | ᛟ | 30. | (Œ/Ø) | ᚯ |
Ook voor de Ĉ, Ĝ, Ĵ en Ŝ in het Esperanto zijn runentekens. Om de j-klank in deze letters aan te geven, worden daarom twee stippen in de rune toegevoegd. Deze twee stippen staan voor de twee losse delen van de ᛃ-rune. Omdat de rune ᛃ niet nogmaals van een j-klank in de vorm van een ᛬ kan worden voorzien, is voor de Ĵ de rune ᛉ (Z) gekozen, omdat die het dichtst bij de uitspraak ligt. Indien het typografisch niet mogelijk is om de stippen in de runen te zetten, worden ze erachter geplaatst, zoals hieronder te zien is.
| Latijns | Klank | Runencombinatie | |
|---|---|---|---|
| 1. | (Ĉ) | [t͡ʃ] | (ᚲ᛬) |
| 2. | (Ĝ) | [d͡ʒ] | (ᚷ᛬) |
| 3. | (Ĵ) | [ʒ] | (ᛉ᛬) |
| 4. | (Ŝ) | [ʃ] | (ᛋ᛬) |
Gebruik
Vandaag de dag wordt het runenschrift in een aantal gebieden nog veel gebruikt. Het gebruik is wel wat afgenomen, omdat men bij alle overheidscommunicatie (dus ook onderwijs) verplicht is Esperanto in Latijns schrift te gebruiken.
De Germaanse streektalen worden nog altijd merendeels in runen geschreven. Regionale televisieomroepen die uitzenden in een Germaanse streektaal, gebruiken over het algemeen geen Latijns schrift, maar runen. Buitenlandse programma's worden zelfs in runen ondertiteld.